İçinde oluştuğu toplumun özelliklerinden etkilenen polisiye roman başlangıcından günümüze kadar değişime uğramış ve gelişmiştir. Bu durum polisiye romanların yazıldıkları dönemlere ve gösterdikleri özelliklere göre farklı adlarla anılmalarına ve çeşitli sınıflandırmalara tutulmalarına neden olmuştur. Polisiye romanın tarihi gelişimini şu şekilde açıklamak ve sınıflandırmak yerinde olacaktır.
Muamma-Sorun Roman adı verilen ilk dönem polisiyelerinde temel amaç katilin bulunması ve adalete teslim edilmesidir. Bu tür genellikle dar bir çevrede şüphelilerin araştırıcı (dedektif) tarafından tek tek sorgulanmasıyla gizemin çözüldüğü ve failin yakalandığı kalıplaşmış bir yapıya sahiptir. Bu türün temellerini Edgar Allan Poe’nun attığı, kabul edilen biçimini Arthur Conan Doyle’un Sherlock Holmes’u ile bulduğunu ve altın çağını Agatha Christe’yle yaşadığını söyleyebiliriz.
Daha sonra ki dönemde ortaya çıkan Kara Roman’da ise soruşturma için görevlendirilmiş veya araştırıcı rolünü üstlenen bir kişi (Polis, Başkomiser vb.) ve bu soruşturmaya engel olmaya çalışan, delilleri, tanıkları yok etmeye çalışan, bunu yaparken yeni cinayetler katil veya katiller (fail) mevcuttur. Psikolojik ve sosyal olayları konu edinen bu tür de hem failin geçmiş fiili ortaya çıkarılmaya çalışılırken hem de yeni fiillerin (suçların) önlenmesi çabası anlatılır. Bu tür muamma romanından farklıdır. Konuyu oluşturan suç anlatılan öyküden önce olmadığı gibi anlatıcının romanın sonunda hayatta kalıp kalamayacağı da belli değildir. Kurgu, aydınlatılması gereken suçun etrafında toplanmaz, aksine bir bekleyiş havası yaratılarak okuyucunun ilgisi yüksek tutulur. Muamma romanın aksine nedenden sonuca gidilir, merak ögesinin yerini canlandırılan ortamın incelenmesi alır. En belirgin özelliği tematik oluşudur.
Muamma Roman ile Kara Roman arasında evrilen, merak ögesinin yanı sıra, zincirleme olaylar ve beklenmedik son gibi kurguyu etkili kılan bir tür olan Gerilim Romanı son dönemlere damgasını vuran yapıtlardır. Gerilim romanları kara roman ile benzerlik gösterseler de bu romanda önemli olan gerilimin ve heyecanın en üst düzeyde tutulmasıdır. Bu türün ayırt edici özelliği karmaşık bir kişinin psikolojik bir çözümlemesini ya da davranışsal bir incelemesini sunmasıdır. Bu türün temsilcilerinden birçoğu polisiye roman biçimine; psikolojik, ahlaki veya felsefi düşüncelerini sergilemek için başvurmaktadırlar.
Polisiye romanların kurgularının temeli incelendiğinde, sorun-muamma roman ile kara roman bir tarafta, gerilim romanının ise diğer tarafta yer aldığı söylenebilir. Suçun ve suçlunun öyküsünü merkeze alan sorun roman, soruşturmanın ve suçun öyküsünü anlatan kara roman ve her iki türü birleştirerek içerisinde yeterince heyecan bulunduran gerilim romanı olarak üç ana hatta toplamak da mümkündür.
Polisiye Roman Türleri
Günümüzde ise polisiye türler postmodern edebiyatın etkisiyle iç içe geçmiş durumdadır. Bir polisiye romanın içinde farklı türlerden unsurlarla karşılaşmak mümkündür. Modern zamanlara özgü bir tür olan polisiye roman, kentleşme ile gelişmeye başlayan burjuvazinin sosyal bunalımlarını suç merkezli olarak ele almaktadır. Genellikle suçlunun topluma uyumsuz kişiler olarak yansıtıldığı bu romanlar, cinayetlere fazla yer verilmesi, modern insan zihninde ölümün sıradanlaşmasına yol açmaktadır. Gizem, merak, gerilim, suç, katil gibi asli ögelerin kullanıldığı bu romanlarda okurun olay halkalarını takip ederek uyanık tutulması asıl amaçtır.
Modern zamanlarda cinayetin ciddi bir sosyolojik olaya dönüşmesi, edebiyatın bu olguya olan ilgisini de arttırmıştır. Edebiyat, bu olgunun arkasında yatan psikolojik nedenleri deşifre etmeyi bir sanat biçimi olarak ele almak durumundadır. Yer yer kriminolojik bilgileri de romanlarında kullanan yazarlar; cinayeti, verimli bir tema olarak romanlarında işlerler.
Yazar:
En Son Yazıları
Polisiye edebiyat18 Temmuz 2015Polisiye Roman Türünün Özellikleri
Makale27 Haziran 2015Polisiye Okurunun Beklentisi